महाराष्ट्रातील साडेतीन शक्तीपीठे आणि त्यांची महती

पहिले शक्तीपीठ

श्री रेणुकामाता, माहूरगड 

परशुरामांना माता रेणुका अतिशय प्रिय होती, आईच्या आठवणीने परशुराम शोक करीत होते, त्याच वेळी आकाशवाणी झाली, “तुझी आई जमिनीतून वर येऊन तुला दर्शन देईल. फक्त तू मागे पाहू नकोस. परंतु आईच्या दर्शनासाठी आतुर झालेल्या परशुरामांनी मागे वळून पहिले. रेणुका मातेचे मुखच जिमिनीतून बाहेर आले होते आणि परशुरामास तेवढेच दिसले. मातेच्या तांदुळरूपातल्या मुखाची माहूरगडावर पूजा होते. परशुरामांनी ह्या गडावर मातेचे दर्शन केले म्हणून त्याला “मातापूर” असे नाव पडले, तसेच शेजारच्या आंध्रप्रदेशात ‘ऊर ‘ नावाचे गाव होते त्यावरून  ते ‘ माऊर‘ झाले आणि त्याचे पुढे ‘माहूर‘ झाले.

श्री तुळजाभवानी माता, तुळजापूर 

तुळजाभवानीबद्दल स्कंद पुराणातील सह्याद्री खंडामध्ये एक कथा सांगितली आहे. कृतयुगाचा काळात दंडकारण्यातील दिडीर वाणाच्या सीमेवरील निसर्गरम्य तपोभूमीत कर्दम नावाचे सत्वस्य तपोधिनी ऋषी राहत होते. त्यांची पत्नी सुशील व रूपसुंदर होती. त्यांना एक पुत्र होता. दुर्दैवाने तिला वैधत्व प्राप्त झाले. तिला अतिव दुःख होऊन मंदाकिनी नदीच्या परिसरात तिने घोर तपश्चर्या आरंभली. एका कुकर नावाच्या राक्षसाची तिच्यावर दृष्टी पडली. ती समाधी अवस्थेत असताना या कुकर राक्षसाने आसक्त होऊन तिला स्पर्श करताच तिची समाधी भांग पावली. तिने आदिशक्ती जगदंबे ला हाक मारली. आदिशक्तीने कुकर राक्षसाशी घनघोर युद्ध आरंभले. तो राक्षस महिष रूप घेऊन लढत असतानाच देवीने अश्विन शुद्ध दशमीला त्याचा वाढ केला. अनुभूतीच्या आपत्काळी, त्वरित धावून आलेली, रजोगुणाधिष्टित महाशक्ती म्हणजेच तुळजाभवानी, महिषासूर मर्दिनी होय. भक्तांच्या हाकेला धावणारी आई म्हणून तिला त्वरित पुढे तुराजा आणि कालांतराने तुळजाभवानी हे नाव प्राप्त झाले.

सोलापूर पासून सुमारे ४६ कि. मी. वर असलेल्या तुळजापूर शक्तीपीठात पोहचण्यासाठी बऱ्याच पायऱ्या उत्तराव्या लागतात. प्रथम नारदाच्या मूर्तीचे दर्शन घडते. मग डाव्याहाताला पुष्पकर्णी म्हणजेच कल्लोळ तीर्थ लागते. तिथेच समोर गोमुख तीर्थ नजरेस पडते. नंतर निंबाळकर दरवाजा उजव्या हाताला गणेश मंदिर आणि नंतर तुळजाभवानी मंदिर आणि उंच चांदीच्या सिंहासनावर आई भवानीची देखणी मूर्ती नजरेस पडते. हि मूर्ती काळ्या शाळीग्राम शिळेची असून सिंहवाहीने आहे. ती अष्टभुजा असून तिच्या पायाखाली महिषाचे शव असून जवळच त्याचे शीर पडले आहे. मातेने आपल्या डाव्याहाताने त्याची शेंडी पकडली असून उजव्या हाताने त्याच्या बरगडीत त्रिशूल खुपसले. इतर हातात आयुधे, पाठीवर भाला आहे. खार तर एकदा प्रतिष्ठापना केलेली मूर्ती हलवीत नाहीत. परुंतु ही मूर्ती चल आहे. ही मूर्ती प्रत्यक्ष हलवितात. नवरात्र महोत्सवापूर्वी कृष्णपक्षाच्या कालाष्टमीला तुळजाभवानीची मूर्ती शेजगृहात निद्रेसाठी हलविण्यात येते. वर्षातून तीन वेळा देवी निद्रा घेते. भाद्रपद कृष्ण अष्टमी ते अमावस्या, अश्विन शुद्ध एकादशी ते पौर्णिमा, पौष शुद्ध प्रतिपदा ते अष्टमी असे देवीचे तीन निद्राकाळ आहेत.

नवरात्र हा मातेचा सगळ्यात मोठा उत्सव आहे. अश्विन शुद्ध प्रतिपदेपासून पौर्णिमेपर्यंत हा उत्सव असतो. नवरात्रीत रोज महापूजेबरोबरच देवीचे वाहन बदलून तिला सप्तचंडीचे पाठ करतात. अष्टमी नवमीला होम होतो. शिलंगणाचा सोहळाही वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. नवरात्रीमध्ये या देवीचे रूप अद्भुत दिसते. महाराष्ट्राची कुलस्वामिनी महाराष्ट्रात मराठ्यांचे राज्य निर्माण करणारे संस्थापक शिवछत्रपती आणि समर्थ रामदासांची आराध्य दैवत आहे. हि देवता भक्तांना सौख्य, आनंद, वैभव देणारी असून पराक्रमी पुरुषांना सामर्थ्य देणारी आहे.

श्री सप्तशृंगी  देवी, सप्तशृंगगड, वाणी